کتاب نیهیلیسم

کتاب نیهیلیسم اثر شهریار زرشناس تقریباً اولین اثر مستقل فلسفی- نقادانه است که بنای خود را بر روشنگری این پدیده و سپس نقد آن از منظر تفکر دینی قرار داده است. نیهیلیسم صور و اقسامی همچون « نیهیلیسم معرفت شناختی» ، « نیهیلیسم مابعدالطبیعی» و « نیهیلیسم تاریخی- فرهنگی» دارد که نوع اخیر آن محور اصلی بحث این کتاب است.

نیهیلیسم یکی از ارکان ذاتی تمدن غرب و صفت ذات مدرنیته است که بسیار بیش از آنکه تصور شود با تار و پود زندگی و زمانه ما آمیخته است و ریشه‌های تاریخی حضور آن به سده‌های قبل برمی‌گردد.

واژه نیهیلیسم را برای اولین بار هرمان یاکوبی متفکر آلمانی در نامه‌ای به یوهان گوتلیب فیشته فیلسوف آلمانی به سال 1799 میلادی به کار برده است.

در کاربرد رایج افواهی و عامیانه در زبان فارسی، معمولاً نیهیلیسم به معنای پوچ‌انگاری، سیاه‌بینی و یأس‌انگاری تلقی می‌گردد. حال آنکه پوچ‌انگاری و یأس و سیاه‌نگری از نتایج و توابع و لوازم مرحله و مرتبه‌ای از بسط نیست‌انگاری می‌باشد و آنها را مترادف صرف نیهیلیسم نمی‌توان دانست. نیست‌انگاری در معنای تاریخی- فرهنگی، همانا انحطاطی است که بشر در ساحت تفکر منقطع از وحی سیر کرده و در عصر مدرن او را گرفتار حجاب مضاعف انکار حق و خود بنیادی کرده است. اینک در نخستین سالهای آغازین قرن بیست‌ویکم میلادی، تبعات ویرانگر اخلاقی، معرفت‌شناسی و نتایج سیاسی-اجتماعی آن آشکار گردیده و با تکیه بر قدرت جادویی نفی، این‌بار به نفی خود نیست‌انگاری پرداخته و نیهیلیسم خودویرانگر پسامدرن را رقم زده است.

نویسنده در شش فصل به بررسی مفهوم اصطلاحی و تاریخی نیهیلیسم و اقسام آن همچون نیهیلیسم مدرن،  پسامدرن و شبه مدرن و ارائه دیدگاههای نیچه ، داستایوسکی و هایدگر پرداخته و در فصل آخر کتاب به وضع جامعه ایرانی و نسبت آن با نیهیلیسم شبه‌مدرن و کوشش تاریخی مردم ما، برای عبور از ساحت غرب‌زدگی شبه مدرن اشاره گردیده است که در نوع خود جزو اولین دسته از چنین بررسی‌هایی می‌باشد. در ایران، پروسه مدرنیزاسیون بر پایه مدل « غرب‌زدگی شبه مدرن» دنبال گردید و به ایجاد نحوی بی‌هویتی و وضعیت برزخی و ظاهرگرایی صرف و تقلیدگری ناشیانه سطحی انجامید.