نمایشنامه فارسی یا تئاترنوشت متنی است که برای اجرا روی صحنه نوشته می‌شود و شامل دیالوگ‌ها، کنش‌ها، توضیحات صحنه و دستورالعمل‌های کارگردانی است. هدف اصلی آن ارائه داستانی است که بتواند روی صحنه اجرا شود، بنابراین برخلاف رمان بر گفتگوها و کنش‌ها متمرکز است.
نمایش، اجرایی است که در طی آن بازیگران مطابق نمایشنامه، اعمال شخصیت‌ها را اجرا می‌کنند. اثر نوشتاری که شامل دیالوگ و داستان است نیز نمایشنامه نامیده می‌شود. شخصی که نمایشنامه می‌نویسد، به عنوان نمایشنامه‌نویس شناخته می‌شود.
نوشتن برای یک نمایش صحنه‌ای، نمایشنامه‌نویسی، به معنای توسعه یک روایت و طرح به طور خاص برای یک تولید تئاتر است. مانند نوشتن فیلمنامه برای تلویزیون یا فیلم، نمایشنامه‌نویسان برای بازیگران و شخصیت‌ها متن نمایشنامه می‌نویسند تا در زمان واقعی یا به صورت زنده روی صحنه، در مقابل مخاطب اجرا کنند.
نمایشنامه‌ها ژانرها و انواع مختلفی دارند از جمله کمدی، درام و…. هر نمایشنامه شامل پرده‌ها و صحنه‌ها هستند که صحنه‌ها زیر مجموعه پرده‌ها می‌باشند. در نمایشنامه‌ها حرکات و جزئیات صحنه توضیح داده می‌شود و مکان و زمان رخ دادن حوادث در آنها اهمیت دارد. معمولاً در آغاز نمایشنامه، شخصیت‌ها شرح داده می‌شوند.
اجزای نمایشنامه به سه بخش اصلی اجزای ساختاری، اجزای دراماتیک و محتوایی و عناصر اجرایی تقسیم می‌شود. به صورت مختصر این اجزا در ادامه توضیح داده می‌شوند:
تاریخچه نمایشنامه نویسی در جهان قدمتی چند هزار ساله دارد و به عنوان فرم هنری مکتوب در یونان باستان متولد شد. نمایشنامه در ایران سیر تاریخی را طی کرده است از دوران باستان تا دوره معاصر که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.
نمایشنامه نویسی به معنای مکتوب در ایران باستان کمتر دیده می‌شود اما وجود نمایش‌های نقالی و آیینی، نشان دهنده قوی بودن پایه‌های فرهنگی ایران، برای توسعه نمایش بوده است. در آن دوران نمایش‌ها به شکل آیین‌ها و مراسم‌های مذهبی بود. در دوره هخامنشی و اشکانی اطلاعات کمتری درباره نمایش‌ها وجود دارد و در دوره ساسانیان نقش هنر پررنگ‌تر شد.
پس از ورود اسلام نمایش‌های رسمی درباری کمرنگ‌تر شد ولی هنر نمایشی از فرهنگ مردم حذف نشد و به قالب‌هایی مانند پرده خوانی، تعزیه و نقالی تبدیل شد. نقالی از مهم‌ترین اشکال نمایش این دوره بود و اوج تئاتر دینی آن موقع تعزیه بود. تعزیه نوعی درام آیینی بود که ماجرای کربلا را توصیف می‌کرد.
در نقالی نیز نقالان داستان‌هایی از شاهنامه‌ها و حماسه‌های ملی را با ژست‌های بدنی و صداسازی روایت می‌کردند. نقالی یکی از قدیمی‌ترین اشکال تئاتر سنتی ایرانی است. پرده خوانی نوعی اجرای نمایشی بود که راوی همراه با تصاویر کشیده شده روی پرده، داستان‌ها را تعریف می‌کرد. بیشتر موضوعات آن حماسی و مذهبی بودند.
در دوره صفوی تعزیه به عنوان نمایش رزمی و مذهبی حمایت می‌شد. در آن دوران در کنار تعزیه گونه‌ای از نمایش‌های کمدی به نام تقلید یا روحوضی در جشن‌ها اجرا می‌شد. این نمایش بدون متن مکتوب، به صورت بداهه و مبتنی بر تیپ‌های شخصیتی بود.
در دوره قاجار خصوصا در زمان ناصرالدین شاه نمایشنامه نویسی مدرن وارد ایران شد. او در سفرهایش با تئاتر آشنا شد و دستور ساخت تکیه دولت را صادر کرد که برای اجرای تعزیه استفاده می‌شد. پس از آن، با ورود اندیشه‌های نو، افرادی مانند میرزا آقا تبریزی شروع به نگارش نمایشنامه‌هایی به سبک اروپایی کردند. آثار او را می‌توان از نخستین نمایشنامه‌های مدرن ایرانی دانست.
میرزا فتحعلی آخوندزاده در این دوران، نمایشنامه‌هایی به زبان ترکی قفقازی نوشت که نقش مهمی در شکل‌گیری درام انتقادی در ایران ایفا کرد. کم کم نمایشنامه نویسی به عنوان فعالیت مدرن وارد انجمن‌ها شد.
دوران مشروطه نقطه عطف تاریخ نمایشنامه نویسی ایران بود و نمایشنامه نویسانی مانند عبدالحسین نوشین و سید علی نصر مرتبط با این دوران هستند. نوشین آثاری با فرم اروپایی و با محتوای ایرانی خلق کرد و به همین دلیل به عنوان پایه گذار تئاتر مدرن ایران شناخته می‌شود. در این دوره آثار اغلب انتقادی اجتماعی بودند.
سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۰ را می‌توان دوران شکوفایی تئاتر ایران در نظر گرفت و نویسندگان بزرگی مانند بهرام بیضایی، غلامحسین ساعدی، اسماعیل خلج و اکبر رادی نمایشنامه‌هایی با موضوعات و مضامین گوناگون حماسی، اجتماعی و… ارائه دادند.
شرایط فرهنگی پس از انقلاب تغییراتی داشت و نسل جدیدی از نویسندگان مانند نغمه ثمینی و محمد یعقوبی موضوعات معاصرتر و فرم‌های نوین دراماتیک را وارد نمایشنامه‌ها کردند. شکل‌گیری جشنواره‌هایی مانند تئاتر فجر و فعالیت‌های دانشگاهی سبب شد که نمایشنامه نویسی پویا و زنده باقی بماند.
در دهه ۶۰ آثار نمایشی بیشتر به موضوعاتی مانند دفاع مقدس و ارزش‌های انقلابی پرداختند. در دهه ۷۰ بازگشت به نقد اجتماعی و نوگرایی اتفاق افتاد. سبک آثار از حالت خطابه‌ای و نمادین به سمت دیالوگ‌های طبیعی و روایت‌های رئالیستی حرکت کرد.
از دهه ۸۰ به بعد نمایشنامه نویسی وارد مرحله‌ای چند لایه و پیچیده‌تر شد و موضوعات گسترش یافت. آثار این دوران از ساختارهای خطی دور شده و به شیوه‌های پست مدرن و چند روایتی رفتند. پس از دوره کرونا و گسترش فضای مجازی نمایشنامه نویسی اکنون شکل‌های جدیدی از تئاتر دیجیتال و نمایشنامه خوانی‌های آنلاین را ایجاد کرده است. نویسندگان مستقل بیشتر شدند و برخی از نویسندگان آثار خود را در پلتفرم‌های دیجیتال منتشر می‌کنند.
اگر از اهالی هنر و دوستداران آثار ادبی هستید و به نمایشنامه‌های فارسی علاقه‌مندید، می‌توانید در پلتفرم پنجره کتاب‌های مورد نظر خود را جستجو کرده و خریداری نمایید. همچنین در صورت تمایل می‌توانید کتاب‌های خود را از طریق پلتفرم ما برای فروش بگذارید. این امکان برای فروشگاه‌ها و اشخاص حقیقی فراهم است.
نمایشنامه محبوبیت زیادی دارد و از جمله دلایل این محبوبیت می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.
نمایشنامه‌های فارسی و خارجی از نظر ساختاری مانند دیالوگ نویسی شباهت‌های زیادی به هم دارند، اما از نظر محتوایی با هم تفاوت‌هایی دارند. این تفاوت‌ها به دلیل تاثیرات فرهنگی، تاریخی، شرایط اجتماعی و سیاسی می‌باشد.
نمایشنامه‌های خارجی تحت تاثیر سنت‌های یونان باستان، رنسانس و مدرنیسم شکل گرفته‌اند و نمایشنامه‌های فارسی تحت تاثیر تعزیه، نقالی و ادبیات کلاسیک ایران هستند. نمایشنامه‌های خارجی به مسائل فردی فلسفی و سیاسی جهانی می‌پردازند و نمایشنامه‌های فارسی اغلب درباره موضوعاتی مانند مشکلات جامعه و مسائل اجتماعی هستند. مثلاً نمایشنامه "در انتظار گودو" درباره پوچی زندگی است و نمایشنامه "چوب دستی‌های ورزیل" نقدی بر خرافات است.
تئاترغربی بیشتر بر واقع‌گرایی و ساختارهای کلاسیک تکیه دارد و نمایشنامه‌های فارسی ترکیبی از سنت و مدرنیسم هستند. به صورت کلی تفاوت‌های اصلی آنها را می‌توان در زبان، فرهنگ، موضوعات و شیوه اجرا در نظر گرفت.
نمایشنامه خوانی یک تمرین ذهنی و هنری ارزشمند محسوب می‌شود و برای هنرمندان و فعالان تئاتر از جمله بازیگران، طراحان صحنه و کارگردانان، نویسندگان و داستان نویسان، دانشجویان این حوزه، علاقه‌مندان به سینما و مربیان آموزشی می‌تواند کاربردی و مفید باشد. کتاب‌های نمایشنامه برای هر کسی که به داستان و هنرهای اجرایی علاقه دارد جذاب است.
کتاب به سبد خرید افزوده شد!
امکان افزودن تعداد بیشتر به سبد خرید وجود ندارد!
