مهم‌ترین جوایز ادبی ایران

ارزش‌ها و باورهای یک فرهنگ معمولاً از ادبیات آن سرچشمه می‌گیرد. در طول سال‌ها آثار ادبی، تمدن‌ها و فرهنگ‌ها را به عنوان ابزاری قدرتمند برای تغییر شکل داده است. از این رو برای یک جامعه این آثار بسیار مهم هستند. جوایز ادبی به تقویت و گسترش ادبیات کمک می‌کنند و نقش مهمی در ترویج و ارتقای فرهنگ ادبی دارند. هم‌چنین نویسندگان را تشویق می‌کنند تا به ایجاد آثار فاخر ادامه دهند. این جوایز فرهنگ مطالعه و کتابخوانی را تقویت کرده و آثار برجسته را به همگان معرفی می‌کنند. برای نویسندگان شرکت در این رویداد‌ها می‌تواند مفید باشد زیرا تاثیر قابل توجهی بر ارتقای جایگاه نویسندگان دارند و فرصت‌های حمایت‌های مالی و معنوی را برای آنها فراهم می‌آورند. البته لازم به ذکر است که دستیابی به این جوایز کار ساده‌ای نیست. 

در ایران و جهان جوایز مختلف ادبی وجود دارند که به نویسندگان و شاعران اهدا می‌شوند. در این مقاله به مهم‌ترین جوایز ادبی ایران و جوایز فعال کنونی می‌پردازیم.

جوایز ادبی ایران که اکنون فعال هستند:

مهم‌ترین جوایز ادبی ایران که اکنون فعالیت دارند، عبارت‌اند از جایزه جلال آل احمد، پروین اعتصامی، کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، مهرگان ادب، جایزه هفت اقلیم، شعر نیما و ملک‌الشعرای بهار. در ادامه هر یک توضیح داده شده است.

جایزه جلال آل احمد 

این جایزه از معتبرترین و پرآوازه‌ترین جوایز ادبی ایران است. اولین بار در سال ۱۳۸۷ توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به منظور بزرگداشت نویسنده برجسته جلال آل احمد و با هدف ارتقای ادبیات معاصر ایجاد شده است. این جایزه هر سال به برترین نویسندگان در زمینه‌های داستانی و پژوهش‌های ادبی تعلق می‌گیرد. این جایزه با حمایت مالی نیز همراه است و بسیار مهم است که آثار برتر از نظر ساختار و محتوا و میزان تاثیرگذاری سطح بالایی داشته باشند.

جایزه پروین اعتصامی 

این جایزه در سال ۱۳۸۳ به نام شاعر پرافتخار ایرانی، پروین اعتصامی نام‌گذاری شده و متعلق به زنان نویسنده و شاعر ایرانی است. این جایزه هر دو سال یکبار برگزار می‌شود و هدف آن تشویق بانوان به حضور در فعالیت‌های ادبی و ارتقای نقش زنان در ادبیات و هنر است.

جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران 

در سال ۱۳۶۲ توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جایزه کتاب سال تاسیس شد و از قدیمی‌ترین جوایز ادبی ایران محسوب می‌شود. هدف این جایزه معرفی آثار علمی،ادبی و دینی مذهبی است. این جایزه طیف گسترده‌ای از موضوعات را در بر می‌گیرد و نقش مهمی در معرفی نویسندگان برتر دارد. 

جایزه مهرگان ادب 

به جایزه مهرگان ادب، جایزه ادبی مهرگان نیز گفته می‌شود. این جایزه در سال ۱۳۸۷ آغاز شد و هدف آن ارتقای ادبیات معاصر فارسی، تشویق نویسندگان و معرفی آثار برتر در حوزه داستان نویسی است. این جایزه از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین جوایز مستقل ادبیات داستانی ایران است و توسط علیرضا حیدری پژوهشگر فعال فرهنگی تاسیس شده است. با وجود مشکلات اقتصادی جایزه مهرگان ادب همچنان توانسته به کار خود ادامه دهد و همواره در آن سعی شده است که علاوه بر حمایت نویسندگان با تجربه، استعدادهای جدید نیز معرفی شوند. این رویداد در حوزه محیط زیست و علم نیز علاوه بر بخش‌های داستان و رمان جایزه اعطا می‌کند.

جایزه هفت اقلیم 

جایزه هفت اقلیم در زمینه داستان نویسی در سال ۱۳۹۰ توسط جمعی از نویسندگان و فعالان ادبی به صورت خصوصی تاسیس شد و دارای دو بخش رمان و مجموعه داستان کوتاه است. این جایزه توجه ویژه به کیفیت ادبی و رویکرد نوآورانه در داستان نویسی دارد و هر سال استعدادهای جدیدی را در این عرصه معرفی می‌کند. این جایزه به صورت مستقل و خصوصی فعالیت دارد.

جایزه شعر نیما 

همانطور که از نام این جایزه مشخص است، به یاد نیما یوشیج پدر شعر نو فارسی ایران در سال ۱۳۸۵ توسط انجمن نویسندگان ایران تاسیس شد. هدف آن حمایت از شعر نو و شاعران جوان است. شعر نو از قالب‌های سنتی شعر فاصله دارد و امکان نوآوری و خلاقیت در آن برای شاعران بیشتر است. این جایزه هنوز فعال است ولی با توجه به چالش‌های مختلف برگزاری نامنظمی دارد.

جایزه ملک الشعرای بهار 

توسط سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی جایزه ملک الشعرای بهار در سال ۱۳۷۷ به نام شاعر برجسته ایرانی محمد تقی بهار مشهور به ملک الشعرای بهار ایجاد شد. این جایزه در سالروز درگذشت این شاعر برگزار می‌شود. این جایزه در سال‌های قبل فعال‌تر بوده است و اکنون فعالیت‌های آن به شکل قابل توجه کاهش یافته است.

مهم‌ترین جوایز ادبی در تاریخ ایران 

جوایز زیادی تا کنون تاسیس شده اند اما متاسفانه به دلایل مختلف مالی، فرهنگی و... اکنون دیگر فعال نیستند که در اینجا به مهم‌ترین‌های آنها پرداخته شده است.

جایزه هوشنگ گلشیری 

این جایزه به یادبود نویسنده معروف، هوشنگ گلشیری در سال ۱۳۸۰ توسط بنیاد گلشیری تاسیس شد. پس از مرگ این نویسنده معاصر، همسر او فرزانه طاهری بنیادی خصوصی را به نام گلشیری تاسیس کرد. این جایزه ۱۳ دوره برگزار شد و اکنون به دلیل مشکلات مالی متوقف شده است. در مجموع ۵۲ ناشر موفق به کسب این جایزه شده‌اند. هدف این جایزه شناسایی و تشویق نویسندگان خلاق در حوزه داستان و رمان بود و آثاری که نگاهی نو و ساختارشکن داشتند در اولویت بالاتری قرار می‌گرفتند.

جایزه صادق هدایت 

به یاد نویسنده مشهور ایرانی صادق هدایت و برای گرامیداشت ادبیات داستانی، جایزه صادق هدایت در سال ۱۳۸۱ با همت خانواده و طرفداران این نویسنده از جمله جهانگیر هدایت تاسیس شد و به صورت مستقل شروع به کار کرد. این جایزه متوقف شده است و در مدت فعالیت به معرفی بهترین داستان‌های کوتاه می‌پرداخت.

جایزه قلم زرین 

از جایزه‌های ادبی معتبر، جایزه قلم زرین بود که توسط انجمن قلم ایران در سال ۱۳۸۱ بنیان‌گذاری شد. این جایزه به صورت مستقل فعالیت داشته و در تیر ماه ۱۴۰۰ به کار خود پایان داد. هر ساله در ۱۴ تیر ماه برگزار می‌شد که همزمان با روز ملی قلم است. هدف آن شناسایی و معرفی آثار برتر ادبیات فارسی در حوزه‌های شعر و نقد ادبی و داستان نویسی بود. چهار بخش اصلی آن شامل رمان و داستان بلند، داستان کوتاه، شعر، نقد ادبی و پژوهش بود. 

جایزه ادبی یلدا 

در دهه ۱۳۸۰ توسط نشر قصه و بنیاد فرهنگی آفتاب، جایزه ادبی یلدا بنیان‌گذاری شد و به نویسندگان برتر در حوزه داستان‌های کوتاه و رمان اعطا می‌شد. این جایزه نیز به دلیل مشکلات مالی و مدیریتی متوقف شده است.

جایزه نوفه 

این جایزه یک جایزه ادبی مستقل در زمینه داستان نویسی است که نخستین دوره آن در سال ۱۳۹۷ برگزار شد. مدت فعالیت آن بسیار کم بود و در سال ۱۴۰۰ نیز به کار خود پایان داد. تمرکز آن بر آثار با رویکرد نو و بدیع بود.

کتاب های ادبیات در روح یک جامعه موثر است و از این جهت جوایز ادبی برای ارتقای جایگاه ادبیات نقش مهمی داشته‌اند. جوایز دیگری مانند جایزه ادبی صدرا در حوزه عرفان و فلسفه یا جایزه الوند در زمینه رمان و مجموعه داستان کوتاه نیز وجود دارند و اطلاعات دقیقی بابت برگزاری آنها در دسترس نیست . ما در اینجا به مهم‌ترین جوایز ادبی ایران پرداختیم.