کتاب مسئله وحی: با نگاهی به مکاتبات آیت ا... سبحانی و دکتر سروش

به دنبال مصاحبه دکتر عبدالکریم سروش با میشل هوبینک با عنوان «کلام محمد»، درباره قرآن در آذر 1386 و ارائه دیدگاهی نو و صریح تر از سابق، این دیدگاه با واکنش های متعدد و نوعاً منفی متفکران و اندیشمندان اسلامی مواجه شد و مقاله ها و مصاحبه های علمی و تحقیقی فراوانی در ردّ این دیدگاه به چاپ رسید. در این بین، مواجهه اصلی و دامنه دار، بین ایشان و آیت الله جعفر سبحانی، فقیه و متکلم صاحب نام حوزوی، درگرفت که طی نامه های سرگشاده، دو طرف به ردّ و نقض دیگری و دفاع از مبانی فکری خود پرداختند.

حاصل این مبارزه علمی، علاوه بر مصاحبه اصلی، مصاحبه دیگری از سروش با روزنامه کارگزاران، در تاریخ 20 بهمن 1386، با عنوان «کلام محمد، اعجاز محمد»، دو نامه دیگر از دکتر سروش خطاب به آیت الله سبحانی، با عنوان «بشر و بشیر» و «طوطی و زنبور» و متقابلاً دو نامه از آیت الله سبحانی خطاب به دکتر سروش، با عناوین «دکتر سروش به آغوش اسلام بازگردد» و «دومین نامه آیت الله سبحانی به دکتر سروش» منتشر شد.

در پایان، دو طرف ضمن آرزوی مناظره ای حضوری، به عللی، از ادامه نامه نگاری منصرف شدند.

محور بحث ها «وحی و قرآن» و «شخصیت پیامبر(ص)» است. دکتر سروش به هر دو موضوع نگرشی تاریخی دارد و هر دو را متأثر از تاریخ و وضعیت زمانه می داند. در نتیجه، قرآن را کتابی تاریخمند، بشری، عموماً خطاپذیر و … و شخصیت پیامبر(ص) را نیز متأثر از فرهنگ جامعه عرب و آنچه فرهنگ آن جامعه به طور ناخودآگاه بر پیامبر(ص) تحمیل کرده است و … می داند.

کتاب مسئله وحی: با نگاهی به مکاتبات آیت الله سبحانی و دکتر سروسبر همین موضوعات متمرکز شده است و به نقد و بررسی مستقل مطرح شده در این گفت و گوها پرداخته است. این اثر نه در فکر داوری، بلکه در پی تحلیل و نقد مسائل مطرح شده در این گفت و گوهاست.

کتاب مسئله وحی: با نگاهی به مکاتبات آیت الله سبحانی و دکتر سروش به قلم محمد عرب صالحی در پنج فصل تدوین شده است:

فصل اول به اختصار به توضیح معنا و پیشینه و گستره نگرش تاریخی به دین و آموزه های دینی در جهان غرب و اسلام می پردازد و ضمن آن، به خاستگاه و لوازم این دیدگاه نیز اشاره می کند.

فصل دوم وظیفه تبیین معنای لغوی و اصطلاحی وحی، حقیقت وحی، انواع وحی و نقد برون متنی و درون متنی دیدگاه سروش را درباره ماهیت وحی به عهده گرفته است و محصول آن، بیش از چهل نقد و اشکال بر این دیدگاه است.

فصل سوم کتاب، عهده دار نقد مبنای انسان شناسی دیدگاه سروش و مقایسه آن با نگاه قرآن و اسلام به انسان است. حاصل این فصل بالغ بر بیست اشکال بر گفته های سروش است.

در فصل چهارم، بحث تاریخمندی قرآن را نقد و بررسی می شود که در ضمن آن، به مناسبت، به دیدگاه های جناب صدرالمتألهین و مولوی درباره وحی و قرآن اشاره می شود. نتیجه این فصل، افزون بر پنجاه نقد بر سخنان سروش است.

سرانجام در فصل پنجم کتاب، بحث مهم خطاپذیری قرآن به نقد و نقض کشیده می شود که از حرف های تازه سروش است. حاصل این فصل، نزدیک هفتاد ایراد و نقض بر نظریه خطاپذیری بودن قرآن است.